اخبار ویژه

تاریخچۀ «چهارشنبه‌سوری» در فرهنگ ایرانی به قصۀ «حیات سیاوش» برمی‌گردد. زمانی‌که سودابه (مادرخواندۀ سیاوش) به سیاوش دل می‌بندد اما او اسیر مکر و تلبیس‌اش نمی‌شود. هنگامی‌که این ماجرا به گوش کیکاووس می‌رسد، خشمگین می‌شود و سیاوش از پدرش (کیکاووس) می‌خواهد تا برای اثبات پاکی و عفت خود از هفت منزل آتش عبور کند تا اگر سالم بیرون آمد، همگان آن را دلیل بر پاکی و قداست او بدانند. سیاوش این کار را انجام می‌دهد و سرزنده و سالم از دل آن‌همه آتش بیرون می‌آید. 

در این برهه از تاریخ، به دستور کیکاووس این تصمیم اتخاد می‌شود که فردای آن روز یعنی «چهارشنبه»، در وسط میدان اصلی شهر، سوری همگانی داده شود و بعدها به «چهارشنبه‌سوری» معروف می‌شود. امتحان عبور از آتش که‌ در فرهنگ ایرانی «ور» نام دارد و در آخرین سه‌شنبه سال انجام می‌گیرد.

سعید گراوند - پژوهشگر حوزه تاریخ و ادیان - در توضیح چراییِ قدسی بودنِ «آیین چهارشنبه‌سوری» می‌گوید: در فرهنگ ایرانیان «چهارشنبه‌سوری» از دیرباز یک پدیدار مینوی و آیین قدسی است و در نزد آریاییان تجلّیِ ضیافتی بزرگ، جشنی ملّی، اتحاد و همدلی ایرانیان معنا می‌یابد. اما امروزه‌ به نظر می‌رسد که فهم قلیلی از ما ایرانیان از این آیین بزرگ چندان معقول نیست و به‌همین‌دلیل برخی رفتارها به‌مناسبت این آیین به مهجورترین صورت ممکن ظاهر می‌شود.

او ادامه می‌دهد: این در حالی است که در باور اصیل ایرانی، آیین «چهارشنبه‌سوری» نوعی جشن فراتاریخی محسوب می‌شود که در دیالکتیک تجلیّات قداست منعکس است و در آن به فضائل اخلاقی، حفظ و بقای آتش، شادی و نشاط آدمیان توجه می‌شده است. بر همین اساس، چهارشنبه‌سوری به‌عنوان آیینی قدسی همواره عبارت است از «تکرار عملی مثالی که نیاکان ما در آغاز تاریخ انجام داده‌اند و آدمی به یُمن قداست این آیین می‌کوشد تا فضایل اخلاقی را در ساحت وجود خود تحقق ببخشد». 
گراوند اضافه می‌کند: انسان مدرن متأسفانه به این پدیدار قدسی دید فراتاریخی ندارد، بلکه نگرش صوری و فرمالیسم پیدا کرده است. از این رو است که امروزه فهم و بنیاد نظری این پدیدار عموماً مورد غفلت قرار می‌گیرد و می‌بینیم برخی از افراد هر روز بیشتر از دیروز از فهم ذات این مراسم فاصله می‌گیرند و بیم آن می‌رود که کم‌کم شاهد هبوط نمایش‌های آیینی و سنّتی مانند «چهارشنبه‌سوری» در ایران باشیم.‌

این پژوهشگر در پایان می‌گوید: در آیین چهارشنبه‌سوری وظیفۀ ما ایرانیان این است که فرهنگ‌سازی کنیم و بدانیم که انسان آریایی بایستی به مرتبه‌ای از فضیلت برسد که در آن مکر، نیرنگ و فریب نفس خود را بسوزاند، نه اینکه دست به کارهایی بزند که با روح این آیین ناسازگار است. همچنین هریک از ما ایرانیان باید در رفتارهای خود در این مراسم بازنگری کرده تا هرچه بیشتر به حفظ و پایداری آن کمک کنیم و در معرفی آن به جامعه جهانی سهیم باشیم. 

شعر چهارشنبه سوری

مردم بر طبق آئین و عقیده‌های باستانی در جشن چهارشنبه سوری هنگام پریدن از روی آتش شعرهای مثل زردی من از تو، سرخی تو از من را می‌خوانند. این شعر در واقع دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند تا آتش بیماری‌ها و نگرانی‌های سال گذشته را از آن‌ها بگیرد و سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند. در شب چهارشنبه سوری همچنین گفتن شعر غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا و شعر ای شب چهارشنبه، ای کلیه جاردنده، بده مراد بنده در بین مردم شهرهای مختلف مرسوم است.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری

• پریدن از روی آتش
• کوزه شکنی
• فال گوش ایستادن
• قاشق زنی
• شال اندازی
• تهیه آجیل مشکل گشا
• بخت گشایی
• بولونی

فلسفه چهارشنبه سوری

آتش یکی از عناصر چهارگانه است و تنها عنصری است که آلوده نمی‌شود به همین دلیل مردم در زمان‌های قدیم ایران باستان ارزش زیادی برای آتش قائل بودند و آن را نماد پاکی، نور و روشنایی می‌دانستند. آتش باعث از بین رفتن تاریکی و گرما بخش است و مردم با روشن کردن آتش تلاش می‌کردند از تاریکی دور شوند. برخی باور دارند که روشن کردن آتش قبل از شروع سال جدید به از بین‌رفتن سرما و شروع فصل گرم نیز دلالت دارد. به طور کلی فلسفه برگزاری مراسم چهارشنبه سوری با تاریخچه آن تفاوت دارد. در حقیقت فلسفه اصلی برگزاری این مراسم، دورهمی و شادی است. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که پیروان زرتشت آتش‌پرست بوده و جشن چهارشنبه سوری به آئین زرتشت برمی‌گردد، در صورتی که این باور اشتباه است. زرتشتیان خداوند را پرستش می‌کردند و آتش را به عنوان یکی از عناصر مهم در جهان خلقت، مهم و محترم می‌شمردند و حتی پریدن از روی آتش را نوعی بی احترامی تلقی می‌کردند.

تاریخچه چهارشنبه سوری در ایران

قدیمی ترین روایت‌های تاریخی در مورد چهارشنبه سوری در ایران را می‌توان در کتاب تاریخ بخارا نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی یافت. در این کتاب روایتی مربوط به سال ۳۵۰ هجری شمسی درباره آتش افروختن در پایان سال آورده شده است. این اطلاعات نشان می‌دهد که این جشن کاملاً اصالت ایرانی داشته و به دوران پس از اسلام برمی‌گردد.